Yazar: Thalif Deen

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER (IDN) — Mike Nichols tarafından yönetilen ve Charles Webb’in romanına dayanan romantik bir komedi olan 1967 Hollywood gişe rekortmeni “Mezun” filminde yeni mezun Dustin Hoffman, ön tanımsız küçük bir tavsiye alıyor: “Gelecek plastiktir”.

Geniş çapta yayılan özlü ifade, dünya plastik endüstrisi için bir destek olarak takdir edilmiştir. Ancak 55 yıl sonra, endüstri oluşturduğu çevresel tehlikeler nedeniyle ateş altındadır.

BM Çevre Meclisi (UNEA) tarafından 2024 yılına kadar tamamlanması beklenen plastiklerle ilgili yasal olarak bağlayıcı bir uluslararası anlaşmanın, plastiğin üretimden kirliliğe kadar olan tüm yaşam döngüsünü kapsaması beklendiğinden, endüstri üzerinde dünya çapında önemli bir etkisi olacaktır.

Nairobi merkezli Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) İcra Direktörü Inger Andersen, anlaşmanın 2015 Paris İklim Anlaşması’ndan bu yana “en büyük çok taraflı çevresel atılım” olma potansiyeline ve vaadine sahip olduğunu söyledi.

“İhtiyacımız olan şey, 2030 yılına kadar plastiğin doğaya akışını sona erdirmeyi hedefleyen, mevcut en iyi bilimle uyumlu ve hükümetleri ve işletmeleri sorumlu tutan uluslararası bir çerçevedir.”

Washington merkezli Uluslararası Çevre Hukuku Merkezi‘ne (CIEL) göre, “plastik üretimi, kullanımı ve imhasından kaynaklanan kirlilik, gezegenimizin karşı karşıya olduğu en büyük insan kaynaklı tehditlerden biridir”.

Yılda üretilen yaklaşık 415 milyon metrik ton plastik atığın yaklaşık %80’i ya çöpe atılıyor ya da çevreye yayılıyor ve diğer %12’si yakılıyor ya da yakılıp kül ediliyor; bu da geçim kaynaklarına ve ekosistemlere zarar veriyor.

CIEL’in geçen ay yayınladığı bir bildiride, diğer ekonomik kayıplara ve önemli sağlık ve insan sorunlarına ek olarak, sonucun deniz ekosistemlerinde yıllık yaklaşık 13 milyar dolarlık çevresel hasar olduğu belirtildi.

“Plastikten kaynaklanan kirliliği önlemek için küresel toplumun acilen, üretim ve tasarımdan atık önleme ve yönetimine kadar plastiğin tüm yaşam döngüsünden kaynaklanan zararları azaltmayı veya ortadan kaldırmayı amaçlayan özel bir araca – yeni bir plastik anlaşmasına – ihtiyacı var.

CIEL’e göre, plastikler fosil yakıtlar olarak başlar ve plastik yaşam döngüsünün her adımı sera gazları yayar. Eğer plastik üretimi ve kullanımı şu anda planlandığı gibi artarsa 2030 yılına kadar plastik yaşam döngüsü boyunca sera gazı emisyonları yılda 1,34 milyar tona ulaşabilir.

2050 yılına kadar, plastiklerden kaynaklanan bu sera gazı emisyonlarının birikimi, kalan tüm karbon bütçesinin yüzde 10-13’ü olan 56 milyar tonun üzerine çıkabilir. Plastik üretimi ve tüketimindeki artış, küresel toplumun küresel sıcaklık artışını 1,5°C ile sınırlama yeteneğini tehdit ediyor.

2 Mart’ta, Beşinci Birleşmiş Milletler Çevre Asamblesi (UNEA), anlaşmayı ilerletmek için tarihi bir yetki belgesinin tarihi geçişi ve ayrıca kimyasallar ve atıklara yönelik çok çeşitli önlemlerle birlikte bir Kimyasallar Üzerine Hükümetler Arası Panelin kurulmasıyla sonuçlanmıştır.

Asambleye Devlet Başkanları, Çevre Bakanları ve 175 ulustan temsilciler katıldı

Yetki, insan hakları için ilk defa koruma, atık toplayıcıların tanınması ve Yerli halkların rolünün kabul edilmesini içermektedir.

Müzakerelerin sonunda, CIEL Kıdemli Avukatı Andrés Del Castillo, UNEA’dan çıkışında şunları söyledi: “Plastiklerin tüm yaşam döngüsünde, deniz ortamına özel önem veren, yasal olarak bağlayıcı bir enstrüman için anlamlı bir iskele görevi görebilecek bir yetkimiz var”.

“Yetki kapsamında ayrıntılı, özel hükümler ile kapsamlı ve plastik krizini yeterince ele alan bir anlaşmayı hazırlayacak içerik maddelerine sahibiz”.

Ancak doksan saatlik zorlu müzakereler, önümüzdeki yolun basit veya kolay olmayacağını da ortaya koyuyor—sonuçta ortaya çıkan anlaşmanın sağlık, iklim, biyolojik çeşitlilik ve insan hakları için vaatlerini yerine getirmesini sağlamak için hala yapılacak çok şey var.” dedi IDN’ye.

Antlaşmanın nihai onay için 193 üyeli BM Genel Kurulu’na gitmesinin gerekip gerekmediği sorulduğunda, “Hayır, normalde, tam yetkili temsilcilerin yasal belgeyi kabul edeceği bir diplomatik konferans için gerekli olacaktır” dedi.

CIEL’e göre, tedarik zincirlerinin sınırları aşması ve kirliliğin etkilerinin gezegenin her bölgesine ve insan yaşamının neredeyse her yönüne yayılmasıyla, plastik krizi doğası gereği sınır ötesidir.

Krizin kendine özgü doğası göz önüne alındığında, sorunu yeterince ele almak ve aşırı üretim, toksik ayak izi ve bu materyalin yanlış kullanımından dolayı insanlara ve çevreye verilen zararları azaltmak için uyumlu ve koordineli bir küresel yanıt gereklidir.

CIEL, mevcut yasal rejimin plastik kirliliğinin bazı unsurlarını ele aldığını, ancak deniz çöpü, olta takımı, atık ve kimyasalların bazı bölümlerine odaklanan ve hepsi birbirine paralel olan unsurlarla parçalı olduğunu söyledi.

“Yapı, karada ve denizdeki plastik kirliliğini ele alan önlemler arasında uyum ve koordinasyondan yoksundur ve plastiğin tüm yaşam döngüsünden kaynaklanan kirlilik kaynakları arasında düzenlemeler ve kontrollerde önemli boşluklar bulunmaktadır.

Plastikten kaynaklanan kirliliği önlemek için küresel toplumun acilen, üretim ve tasarımdan atık önleme ve yönetimine kadar plastiğin tüm yaşam döngüsünden kaynaklanan zararları azaltmayı veya ortadan kaldırmayı amaçlayan özel bir araca – yeni bir plastik anlaşmasına – ihtiyacı var”.

1 Mart’taki müzakerelerin sonunda, Çevre Sağlığı Programı Direktörü Kıdemli Avukat David Azoulay, etki alanının tarihi doğasının hafife alınamayacağını söyledi.

Altı yıl önce, plastiklerin tüm yaşam döngüsünü ele alan yasal olarak bağlayıcı bir anlaşmanın imkansız göründüğünü ve bugünkü duyurunun, bir acil durumu anlamak ve ele almak için bir araya gelen çok sayıda hareketin sonucu olduğunu söyledi.

“Bu hareketin gücü, birlikte başarabildiklerimizde açıkça belirgindir. Peru, Ruanda, Norveç ve Avrupa Birliği gibi ülkeler tarafından ifade edilen taahhütlerle birleştiğinde, plastik krizine yeterli bir yanıt vermemizi sağlamak olağanüstü bir şey değil”.

Şimdi, bir plastik anlaşmasını müzakere etmeye başlarken sağlık, iklim, biyoçeşitlilik ve insan hakları için en sağlam korumaların Taraflar veya endüstri tarafından sulandırılmamasını veya baltalanmamasını sağlamak için birlikte çalışmaya devam etmeliyiz” dedi. [IDN-InDepthNews — 11 Mart 2022]

Fotoğraf: Kanadalı aktivist ve sanatçı Benjamin von Wong’un “Plastik musluğu kapatın” isimli 9 metre yüksekliğindeki anıtı, Kenya, Nairobi’de 2 Mart 2022’de sona eren BM Çevre Asamblesi için toplantı salonun dışında durmaktadır. Katkıda bulunan: UNEP/Cyril Villemain