Rafiqul Islam Montu tarafından

SHYAMNAGAR (SATKHIRA), Bangladeş | 11 Şubat 2024 (IDN) – Yeni çeltik çeşidi ‘Charulata’. Bu çeltik tuzluluğa toleranslıdır, normal rüzgarlara dayanabilir ve gübre ve böcek ilacı olmadan çok iyi verim verir. Bu çeltikten tohum saklamak çok kolaydır. Bu nedenlerden dolayı ‘Charulata’ çeltik kısa sürede bir çiftçiden diğerine yayılmaktadır. Birçok kişi artık bu çeltikten ekiyor. Son sezonda bu pirinç tohumu çok daha fazla çiftçiye ulaştırıldı. Verim de iyi oldu.

Bangladeş’in güneybatı kıyısındaki Satkhira bölgesinin Shyamnagar upazila (veya idari bölüm) Chandipur köyünden bir çiftçi olan 45 yaşındaki Dilip Chandra Tarafdar, afete dayanıklı bu pirinç çeşidini geliştirdi: Charulata muson mevsimi çeltik çeşidi. Bu çeltiğin ekimi Haziran ayının son haftasından itibaren başlıyor ve çeltiğin verimi Kasım-Aralık aylarında alınıyor.

Tarafdar’ın kendisi de çeltik ekerken birçok krizle karşılaşmış. Bu bölgedeki aşırı tuzluluk nedeniyle çeltiğin üstü kururdu. Bu felaket çeltiğe büyük zarar verdi. Sonuç olarak beklenen verim elde edilemedi. Çeltik ekiminde her yıl kayıplar yaşanıyordu. Daha sonra, bu krizle başa çıkmak için inisiyatif aldı. İki yerel çeltik çeşidinin çapraz ıslah yöntemiyle afete dayanıklı yeni bir pirinç çeşidi icat etti.

Yeni pirinç çeşitleri icat etmek neden gerekli? Tarafdar şöyle dedi: “Bir zamanlar atalarımız tarlalara çeltik ekerlerdi. Olgunlaştıktan sonra çeltikleri biçmeye giderlerdi. Bu arada çeltik tarlasında başka bir iş yapmazlardı. Ama biz çeltik ektikten sonra birçok sorunla karşılaşıyoruz. Yükselen suyla ilgili sorunlar, sert rüzgarlarla ilgili sorunlar. Böcek istilası var. Atalarımızın ektiği afete dayanıklı çeltik çeşitlerini geri getirmek için yeni bir melezleme yöntemi bulduk. Beklediğim sonucu alıyorum.”

Yeni icat edilen bu pirincin geleneksel çeşitlerden farkı nedir? “Bu pirinç su basması ve tuzlu suda hayatta kalabilir. Bu pirincin ucu çok serttir. Sonuç olarak, bu pirinç güçlü rüzgarlara dayanabilir. Shyamnagar felaketlere açık bir bölge. Dolayısıyla, bu çeltik bu bölge için oldukça uygundur. Bu çeltiğin verimi 33 ondalık arazi başına 840 kg’a kadar çıkmaktadır. Buna karşılık, aynı miktarda arazide geleneksel çeltik çeşitlerinin verimi 400 kg’dan fazla değildir. Bu yüzden bu çeltik çiftçiler arasında popüler hale geliyor,” diye ekledi Tarafdar.

Afet riski altındaki tarımsal ekim

Dilip Chandra Tarafdar gibi bu bölgedeki çiftçiler de çeltik ekiminde birçok engelle karşı karşıya. Bölgedeki yeraltı suyu tuzludur. Bu nedenle Boro sezonunda (kurak) çeltik ekilemiyor. ‘Aman’ sezonunda (muson), geleneksel çeltik çeşitlerini ekerek zarara uğramaktadırlar. Bu çeltiğin yetiştirilmesinde çeşitli sorunlarla karşılaştı. Pazardan alınan tohumlar iyi çimlenmiyor. Çoğu zaman, çeltik tarlaları yeterli gübre ve tarım ilacıyla bile iyi verim alamıyor. İki ya da üç yıllık ekimden sonra, evde depolanan tohumların kalitesi iyi değil.

Shyamnagar Upazila Tarım Sorumlusu Enamul Haque şunları söyledi: “Afet riski taşıyan bu bölgedeki çiftçiler, yerel pirinç tohumlarını korumak ve pirinç çeşitleri icat etmek konusunda büyük bir iş başardılar. Onların çalışmaları, afetler karşısında tarımın sürdürülmesine yardımcı oluyor. Çiftçiler tarafından icat edilen birkaç pirinç çeşidi Bangladeş Pirinç Araştırma Enstitüsü’ne gönderildi. Oradan sonuç almak en az on yıl sürüyor.”

Shyamnagar ve Bangladeş’in güneybatı kıyısındaki diğer upazilalardaki çiftçiler, doğal afetlerin çeltik ekimi açısından kendileri için büyük bir sorun olduğunu söylüyor. Sık sık meydana gelen siklonlar ve artan tuzluluk nedeniyle birçok çiftçi çiftçilikten uzaklaştı. 2009’daki Ayla Kasırgası‘ndan sonra topraktaki tuzluluk oranı arttı. Sonuç olarak, birçok çiftçi toprağı işleyemez hale gelmiştir. 2007’deki Sidr Siklonu ve 2020’deki Amphan Siklonu bölgedeki tarımsal ürünlere ciddi zarar vermiştir. Ancak bir zamanlar bu bölgedeki arazi, çeltik de dahil olmak üzere farklı ürün türleriyle çok iyiydi.

Khulna bölgesindeki Koyra, Dakop ve Paikgachha ile Satkhira’daki Asashuni ve Shyamnagar’ın arazi türleri değişti. Practical Action adlı uluslararası kuruluş tarafından yapılan bir araştırmaya göre, 1995’ten 2015’e kadar geçen yirmi yıllık sürede bu beş upazilanın tarım arazisi 78 bin 17 dönüm azalmıştır. Tuzlu su bazlı karides yetiştiriciliği yapılan arazi ise 1 yüz 13 bin 69 dönüm artmıştır.

Dünya Bankası’nın ‘Kıyı Bangladeş’ten Nehir Tuzluluğu ve İklim Değişikliği Kanıtları’ raporuna göre, 2050 yılına kadar bölgedeki 19 ilçede bulunan 148 upaziladan onunda nehir suyu aşırı tuzluluktan etkilenecektir. Bunlar Satkhira bölgesinin Shyamnagar, Asashuni ve Kaliganj, Khulna bölgesinin Batiaghata, Dakop, Dumuria, Koyra, Paikgachha, Bagerhat bölgesinin Mongla ve Patuakhali bölgesinin Kalapara upazilasıdır.

Dünya Bankası araştırma ekibinin bir üyesi olan iklim uzmanı Dr. Ainun Nishat şunları söyledi: “Bu bölgedeki nehir suyu giderek tuzlu hale geliyor. Tuzlu su girişi ve sel felaketlere yol açıyor. Arazi ekilebilir hale getirilmezse insanlar göç edecek. Bu bölgenin arazi kullanımı artık değiştirilmelidir. Tuzluluğa toleranslı çeşitlerin geliştirilmesi ve bunların çiftçilere hızla ulaştırılması ve gelişmiş teknolojilerin yaygınlaştırılması.”

Toprak Kaynakları Araştırma Enstitüsü (SRDI) verilerine göre, Khulna’daki ekilebilir arazilerin yaklaşık yüzde 89’u tuzlu arazidir. Ayrıca, tuzlu suyun şiddeti nedeniyle kurak mevsimde ciddi bir sulama suyu sıkıntısı yaşanmakta, bu da kıyı bölgelerinin bir kısmının ekilmeden kalmasına neden olmaktadır. Tuzluluk oranındaki artış nedeniyle kıyı bölgelerinde yaşayanlar tarımdan uzaklaşmak zorunda kalmaktadır.

Çiftçiler, çeltik ekimini iklim değişikliği ve doğal felaketlerden korumak için çeltik tohumlarını saklamak üzere inisiyatif almışlardır. İhtiyaçlarına göre ıslah yöntemiyle farklı pirinç çeşitleri icat ediyorlar.

Çiftçiler kendi ihtiyaçları için ‘pirinç bilimcisi’ oldular

Hayabatpur, Shyamnagar Upazila Sadar’a çok yakın bir köydür. Bu köyden bir çiftçi olan Şeyh Sirajul İslam, evinde bir pirinç araştırma merkezi kurmuştur. Burada çapraz ıslah yoluyla farklı pirinç çeşitleri geliştiriliyor. Şu anda, diğer pirinçlerle çapraz ıslah yoluyla ekime uygun bir ‘Dhanshi’ çeşidi yapmaya çalışıyorlar. Daha önce, ‘Sohag-4’ ve ‘Seba’ çeltik adında iki çeltik çeşidi daha geliştirmişti.

Yerel çeşitler, Shyamnagar’daki bir sivil toplum araştırma kuruluşu olan Bangladeş Yerli Bilgi Kaynak Merkezi veya BARCIK‘in ofisinde kurulmuştur. Kuruluş, pirinç tohumlarının depolanması ve pirinç çeşitlerinin geliştirilmesi konusunda çiftçilere teknik destek sağlıyor. BARCIK, çiftçilerin 35 çeşit pirinç geliştirdiğini söylüyor. Bunların çoğu hala tarla testi aşamasında. Yaklaşık 200 çeşit yerel pirinç tohumu muhafaza edilmiş durumda. Çiftçilere yardımcı olmak için bir “tohum bankası” kuruldu.

Shyamnagar upazila’daki Deula köyünden bir çiftçi olan 38 yaşındaki Sushant Mandal şunları söyledi: “Bir zamanlar bu bölgede iyi bir çeltik verimi vardı. Çiftçilerin yıllık yiyeceklerinin çoğunu tarımsal ekimden kurtardık.” [IDN-InDepthNews]

Fotoğraf: Çiftçi Dilip Chandra Tarafdar çeltik sergi arazisinde ‘Charulata’ çeltik yetiştirmekle meşgul. Fotoğraf Satkhira bölgesinin Shyamnagar upazila’sındaki Chandipur köyünden çekildi. Kredi: Rafiqul Islam Montu