Na Jeffrey Moyo

HARARE, Zimbabwe (IDN) — Huko Harare, kitongoji cha mji mkuu wa Zimbabwe chenye msongamano wa kati kinachojulikana kama Glaudina , ambako kulikuwa na msitu mnene, nyumba zinazoendelea kujengwa zimeibuka badala yake, huku miti ikitoweka.

Kaskazini-Magharibi mwa Zimbabwe, nje kidogo ya Lusaka, mji mkuu wa Zambia, vibanda duni na vibanda pia kwa miongo kadhaa vimechukua nafasi ya misitu iliyokuwa ikisitawi.

Kulingana na UN-Habitat , kutokana na kukosekana kwa makazi ya kutosha ya umma ya gharama nafuu nchini Zambia, ukuaji wa miji umesababisha mfululizo wa migogoro ya makazi na ukuaji wa makazi yasiyoidhinishwa katika pembezoni mwa miji.

Hilo halijaokoa miti ya mijini ya Zambia, kulingana na wanaharakati wa mazingira.

“Idadi ya watu katika miji inaongezeka wakati watu wanatelekeza vijiji vyao kutafuta fursa bora za kiuchumi, wakikata miti michache iliyobaki ya mijini, na kuanzisha makazi duni kwa ajili ya makazi,” mwanaharakati huru wa mazingira, Nomsa Mulenga nchini Zambia, aliiambia IDN.

Wazambia kama hao ambao hawajaonyesha huruma kwa miti ya jiji ni wengi kama Pauline Chanda mwenye umri wa miaka 56, mjane mwenye watoto sita.

Chanda alisema anaishi kwenye kipande cha ardhi ambacho yeye na watoto wake waliharibu miti iliyokuwa hapo kabla ya kufika mjini miongo miwili iliyopita.

“Ilitubidi kuanza kwa kuondoa miti ili kujenga nyumba,” Chanda aliiambia IDN.

Kila mwaka, kati ya hekta 250,000 hadi 300,000 za misitu zinapotea nchini Zambia huku kukiwa na ongezeko la ukataji miti, kulingana na Wizara ya Ardhi, Maliasili na Hifadhi ya Mazingira ya nchi hiyo.

Mwaka jana, Zambia ilipoteza hekta 201,000 za kufunika miti, sawa na tani milioni 78.3 za utoaji wa hewa ukaa, kulingana na Global Forest Watch (GWF) .

GFW ni jukwaa la mtandaoni linalotoa data na zana za ufuatiliaji wa misitu, hii kwa kutumia teknolojia ya kisasa, kuruhusu mtu yeyote kupata taarifa za wakati halisi kuhusu wapi na jinsi misitu inavyobadilika duniani kote.

Kulingana na Kituo cha Utafiti wa Misitu cha Kimataifa (CIFOR) mwaka 2020, shiŕika lisilo la kiseŕikali la kisayansi, kaŕibu asilimia 90 ya kaya za Zambia zinategemea tu nishati ya kuni huku kaya nyingi zikiwa hazijaunganishwa kwa umeme.

Nchini Msumbiji, ni hadithi sawa na jinsi ukuaji wa miji unavyotafuna misitu, huku watu wakihangaika kutafuta maeneo ya mijini mara kwa mara ili kujenga makazi yao kinyume cha sheria huku wakikimbia matatizo ya kiuchumi yanayoongezeka katika maeneo ya mbali.

Katika maeneo ya mijini na vijijini, Msumbiji ilikuwa na misitu tajiri, lakini sivyo tena, huku misitu yake ikikabiliwa na kutoweka.

Mwaka jana, nchi ya pwani ilipoteza hekta 278,000 za misitu ya asili, sawa na tani milioni 109 za uzalishaji wa kaboni.

Malawi, iliyoko kaskazini mwa Zimbabwe, haijasalimika kwani athari zinazoongezeka za ukataji miti zimeikumba miji na miji ya nchi hiyo.

“Katika maeneo mengi ya mijini hapa Malawi, kuongezeka kwa mahitaji ya kuni kumechochea ukuaji wa misitu iliyokatwa katika miji hadi umbali wa kilomita 100,” Nicholas Kasongo , mtaalam huru wa mazingira huko Lilongwe, mji mkuu wa Malawi, aliiambia IDN katika mahojiano ya simu.

Ikiwa na wakazi wapatao milioni 20, asilimia 12 kati yao wanaishi katika miji na majiji, mwaka jana pekee, serikali ya Malawi iliripoti kuwa nchi hiyo ilipoteza 14.7kha za misitu ya asili, sawa na tani milioni 5.30 za uzalishaji wa kaboni.

Wataalamu wa maendeleo nchini Malawi wamelaumu kuongezeka kwa uhamiaji kutoka vijijini hadi mijini kwa uharibifu wa misitu ambao umeathiri miji na miji yake.

“Kuna shinikizo la kuongezeka kwa huduma zinazotolewa katika miji kwani watu wengi zaidi wanachagua kuhamia mijini na matokeo yake wengi wanatumia kuni kwa sababu makazi yao hayana uhusiano wa umeme,” Azibo. Bwerani , mtaalam huru wa maendeleo nchini Malawi, aliiambia IDN.

Nchini Zimbabwe, wakati wahamiaji wengi kutoka vijijini hadi mijini wakikata miti ili kujenga makazi yao ya muda wakati wakitafuta fursa za kiuchumi, watetezi wa mazingira wanasema hawa wametishia kuwepo kwa misitu.

Trynos mwenye umri wa miaka 46 Gava huko Dema, eneo la pembezoni mwa mji nje ya Chitungwiza, mji ulioko kilomita 25 kusini-mashariki mwa Harare, hawana majuto yoyote hata kama yeye wamesababisha kupotea kwa mamia ya miti baada ya kukaa katika eneo hilo.

“Tunataka kupata riziki. Tunataka kulima pamoja na pia tunataka kuuza kuni katika mji ulio karibu wa Chitungwiza ambako watu wanakatizwa na umeme kila siku. Sikuweza kupata kazi baada ya kuhamia eneo hili nilipotoka kijijini kwangu miaka 12 iliyopita,” Gava aliambia IDN.

Wakati ukuaji wa miji unavyopunguza misitu kote Kusini mwa Afrika, wanaikolojia kama Neliswa Chombe nchini Zimbabwe anasema mfumo wa kimazingira wa eneo hilo pia unakabiliwa na tishio.

Yeye ( Chombe ) alisema “watu wanaokuja mijini na mijini wanajenga vibanda vya kuishi, kwa vyovyote vile na wanaharibu miti, maana hata mazingira ya asili yanasumbuliwa”.

Kulingana na Tume ya Misitu ya Zimbabwe, nchi hii inapoteza hekta 262,000 za misitu kila mwaka.

Hizi ni pamoja na miti kutoweka mikononi mwa wahamiaji kutoka vijijini hadi mijini kama Gava katika nchi hii wanaotamani kuwa na paa juu ya vichwa vyao wakati wakipambana kutafuta riziki ya kuuza kuni mijini.

Lakini miji mikubwa ya Zimbabwe kama Harare pia imekumbwa na kuzorota kwa haraka kwa ukanda wake wa kijani, kulingana na wanaharakati wa mazingira.

Hii, alisema Liberty Museyamwa , mtetezi wa mazingira mwenye makazi yake Harare, inaweza kuelezewa na kukamatwa kwa maeneo ya kijani kibichi kama vile bustani, njia za kutengeneza makazi na maeneo ya viwanda, hii ikiwa na mipango sifuri ya upandaji miti.

Huku idadi ya watu ikiongezeka katika miji na miji katika nchi za kusini mwa Afrika kama Zimbabwe, kulingana na Umoja wa Mataifa, asilimia ya kimataifa ya watu wanaoishi mijini inatarajiwa kuongezeka hadi karibu asilimia 70 ifikapo mwaka 2050.

Museyamwa alisema hii inaelekea kuchochea ukataji miti mijini.

Kwa hakika, alisema, “misitu inaharibiwa kwa kiasi kikubwa kwani hata katika miji, watengenezaji ardhi wanasafisha ardhi kwa ajili ya ujenzi, huku wawindaji haramu wa mbao wakipata pesa kutokana na miti iliyoanguka”.

Kwa sasa, mafuta ya kuni yanachangia zaidi ya asilimia 60 ya jumla ya usambazaji wa nishati nchini Zimbabwe.

Kulingana na Tume ya Misitu, hadi tani milioni 11 za kuni zinahitajika kwa ajili ya kupikia nyumbani, kupasha joto na kutibu tumbaku kila mwaka nchini Zimbabwe.

Wakati huo huo, misitu inashughulikia takriban asilimia 45 ya eneo lote la ardhi la Zimbabwe. [IDN- InDepthNews – 18 Novemba 2022]

Picha: Huko Harare, kitongoji cha mji mkuu wa Zimbabwe chenye msongamano wa kati kiitwacho Glaudina magharibi mwa mji huo, ambapo msitu mnene ulikuwepo takriban muongo mmoja uliopita, unaoendelea kujengwa, makundi mengi ya nyumba yanaibuka badala yake kutokana na miti kupotea. Credit: Jeffrey Moyo | IDN